Το ΕΔΔΑ υπενθυμίζει: Η δικονομική τυπολατρία δεν μπορεί να υπερισχύει του δικαιώματος πρόσβασης στη Δικαιοσύνη – Ένα ηχηρό μήνυμα και για το κυπριακό νομικό σύστημα
Στις 19 Νοεμβρίου 2024, το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΔΔΑ) εξέδωσε την απόφασή του στην υπόθεση Τσιώλης κατά Ελλάδας (αρ. προσφ. 51774/17), επαναλαμβάνοντας με σαφήνεια ότι η υπερβολική δικονομική τυπολατρία δεν μπορεί να λειτουργεί ως εμπόδιο στην πρόσβαση στη δικαιοσύνη και στη θεμελιώδη αρχή της δίκαιης δίκης, όπως κατοχυρώνεται στο άρθρο 6 §1 της ΕΣΔΑ.
Η απόφαση αυτή έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον και για την κυπριακή έννομη τάξη, καθώς από την 1η Σεπτεμβρίου 2023 εφαρμόζονται οι Νέοι Κανονισμοί Πολιτικής Δικονομίας. Ήδη, κατά την πρακτική εφαρμογή τους, αναδεικνύονται ζητήματα που σχετίζονται με την ερμηνεία τους, καθώς και τις συνέπειες που ενδέχεται να προκύψουν από τη μη πιστή τήρησή τους κατά περίπτωση.
Η υπόθεση Τσιώλης κατά Ελλάδας – Το ιστορικό και το μήνυμα του ΕΔΔΑ
Ο προσφεύγων υπέβαλε αίτηση αναίρεσης ενώπιον του Συμβουλίου της Επικρατείας κατά διοικητικής απόφασης. Η αίτησή του απορρίφθηκε ως απαράδεκτη, λόγω μη προσκόμισης απόφασης αντίθετης νομολογίας, όπως απαιτεί το άρθρο 12 του ν. 3900/2010.
Το ΕΔΔΑ έκρινε ότι αυτή η προϋπόθεση, σε περιπτώσεις όπου δεν είναι δυνατή η εύκολη πρόσβαση σε αντίθετες αποφάσεις ή δεν προκύπτει σαφής νομολογιακή αντίθεση, καθιστά την άσκηση των ενδίκων μέσων υπέρμετρα δύσκολη, ενίοτε και ανέφικτη. Κατά συνέπεια, συνιστά παραβίαση του δικαιώματος πρόσβασης σε δικαστήριο, κατά το άρθρο 6 §1 της ΕΣΔΑ.
Το Δικαστήριο επανέλαβε πάγια νομολογία του (π.χ. Zubac κατά Κροατίας) ότι οι δικονομικές προϋποθέσεις δεν πρέπει να εφαρμόζονται με μηχανιστικό, τυπολατρικό και δυσανάλογο τρόπο, ώστε να καθίστανται εμπόδιο στην απονομή ουσιαστικής δικαιοσύνης.
Σχόλιο σε σχέση με την κυπριακή έννομη τάξη
Η απόφαση αυτή μπορεί να λειτουργήσει ως μια υπενθύμιση και για το κυπριακό νομικό σύστημα, καθώς από την 1η Σεπτεμβρίου 2023 τέθηκαν σε ισχύ οι Νέοι Κανονισμοί Πολιτικής Δικονομίας, οι οποίοι αντικατέστησαν το προϋφιστάμενο πλαίσιο που ίσχυε για πολλές δεκαετίες. Καθώς το νέο δικονομικό σύστημα βρίσκεται ακόμη στα πρώτα στάδια της εφαρμογής του, είναι σημαντικό να διασφαλιστεί ότι η ερμηνεία και η εφαρμογή των νέων διαδικαστικών κανονισμών δεν θα οδηγήσουν σε υπερτυπικές πρακτικές που θα μπορούσαν να παρακωλύσουν την ουσιαστική πρόσβαση των διαδίκων στη δικαιοσύνη.
Η ισορροπία μεταξύ της αναγκαίας δικονομικής τάξης και της προστασίας του θεμελιώδους δικαιώματος του πολίτη σε δίκαιη δίκη, όπως κατοχυρώνεται στο άρθρο 6 της ΕΣΔΑ, αποτελεί κρίσιμο ζητούμενο στο πλαίσιο οποιασδήποτε δικονομικής μεταρρύθμισης.
Ουσία έναντι τύπου – η διαρκής υπενθύμιση του ΕΔΔΑ
Η απόφαση Τσιώλης κατά Ελλάδας δεν είναι μεμονωμένη αλλά εντάσσεται σε μια ευρύτερη και σταθερή νομολογιακή προσέγγιση του ΕΔΔΑ που επισημαίνει ότι οι δικονομικοί κανόνες αποτελούν μέσο εξυπηρέτησης της δικαιοσύνης και όχι αυτοσκοπό. Η μη τήρησή τους δεν μπορεί να οδηγεί αυτομάτως σε κατάρρευση της δικαστικής προστασίας, ιδίως όταν διακυβεύονται θεμελιώδη δικαιώματα.
Η κυπριακή Δικαιοσύνη και οι λειτουργοί της, στο πλαίσιο της εφαρμογής των νέων Κανονισμών, καλούνται να κινηθούν με προσοχή και μέτρο, εξισορροπώντας την ανάγκη για διαδικαστική αποτελεσματικότητα με τη θεμελιώδη υποχρέωση διαφύλαξης του δικαιώματος του πολίτη να ακουστεί επί της ουσίας.